انواع چارت سازمانی
انواع چارت سازمانی شامل سلسله مراتبی، پروژه ای، وظیفه ای، ماتریسی، افقی، بخشی، شبکه ای، خطی، مبتنی بر تیم و دایره ای به همراه مزایا و معایب هریک در این مطلب آمده است .
شناخت هر یک از انواع چارت سازمانی ، به شما کمک می نماید تا بتوانید متناسب با سازمان خود ، نمودار سازمانی تدوین نمایید.
مهم‌ترین انواع ساختار سازمانی و کاربردهای آن توسط تیم پیام خرازیان گردآوری‌شده است
انواع چارت سازمانی
1- نمودار سلسله مراتبی(Hierarchical)
مرسوم‌ترین نوع نمودار سازمانی است که در آن کارکنان در گروه‌های مختلف دسته‌بندی‌شده و هر گروه یک مافوق دارد. هر فرد به مافوق خود و هر بخش به بخش بالایی گزارش می‌دهد. مرکز قدرت در بالای نمودار مشخص‌شده است
نمودار سلسله‌مراتب سازمانی را می‌توان به هرم تشبیه کرد و به‌نوعی آن را شبیه به طبقات اجتماعی دانست.
سلسله‌مراتب و بوروکراسی زیاد از ویژگی‌های این ساختار نمودار سلسله مراتبی است. میزان ارتباطات در این نوع ساختار محدود به سلسله‌مراتب است و هر شخص تنها به مافوق خود گزارش می‌دهد.
| مزایا | معایب |
| روابط مشخص. | ارتباطات کم در سازمان. |
| سادگی در ترسیم. | بوروکراسی زیاد. |
| ایجاد انگیزه برای پیشرفت و رسیدن به سطوح بالاتر. | نگاه وظیفه‌ای هر بخش. |
2- نمودار وظیفه‌ای(Functional)
در این نوع نمودارها، به‌جای به‌کارگیری مدیران بامهارت های عمومی که در نمودارهای ساختارهای سلسله مراتبی به کار می‌رود، از مدیران وظیفه‌ای و متخصص استفاده می‌شود.
هر مدیر سرپرستی گروهی را که وظایف مشابهی دارند به عهده می‌گیرد. در این نوع ساختار به‌جای جایگاه و پست، برای وظیفه و کارکرد سلسله‌مراتب تعیین می‌کنیم. این کار موجب تخصصی شدن بیشتر کار و افزایش بهره‌وری می‌شود اما از سویی مهارت‌های مدیریتی تا حدودی نادیده گرفته می‌شوند زیرا مدیران عملیاتی جایگزین مدیران ارشد می‌شوند. سرپرست هر بخش، بر آن بخش کنترل کامل دارد و می‌تواند اموری مانند آموزش، تخصیص وظایف و ارتقاء را انجام دهد.
این نوع ساختار در سازمان‌های کوچک تا متوسط مفیدتر است اما اگر تعارض‌های مدیریتی به شکل صحیح مدیریت شود در شرکت‌های بزرگ نیز مفید است.
| مزایا | معایب |
|---|---|
| تخصصی شدن کارها | کاهش انعطاف‌پذیری و محدود شدن برخی روابط |
| افزایش کارایی | کمبود نوآوری و دیدگاه محدود از اهداف سازمانی برای کارکنان. |
| به اشتراک‌گذاری دانش و مهارت | هماهنگی ضعیف افقی زیرا بخش‌ها به یکدیگر پاسخ‌گو نیستند. |
3- نمودار پروژه‌ای(Project)
این ساختار برای سازمان‌های پروژه‌ای مناسب است. در یک سازمان پروژه‌ای، تمامی شرکت در قالب پروژه‌ها سازمان‌دهی می‌شوند.
سازمان‌هایی که از ساختار چارت سازمانی پروژه‌ای استفاده می‌کنند، اهداف سازمانی خود را بر مبنای اهداف پروژه قرار می‌دهند و در طول اجرای پروژه، افراد به مافوق خود گزارش می‌دهند و لازم به ذکر است که در این ساختار ، افراد بدون بخش هستند و تنها در مسیر اجرای پروژه فعالیت دارند.
این ساختار موقت است و زمانی که پروژه تمام شود این ساختار نیز منحل می‌شود. برای مثال در پروژه‌ی توسعه‌ی یک محصول ، افراد با توانایی‌های مختلف در تیم‌های مختلف تقسیم می‌شوند. زمانی که پروژه به اتمام برسد این ساختار نیز منحل خواهد شد
| مزایا | معایب |
|---|---|
| شفافیت و گزارش مستقیم به مدیر پروژه که باعث تصمیم‌گیری آسان در امور می‌شود. | عدم احساس امنیت شغلی برای کارکنان |
| افزایش مهارت و تجربه برای اعضا به دلیل حضور در پروژه‌های مختلف. | برنامه‌ریزی دقیق آن ممکن است استرس‌زا باشد. |
| سازمان برنامه‌ریزی‌شده عمل می‌کند. | چالش‌های مدیریتی به دلیل قدرت زیاد مدیر پروژه |
| اگر سازمان دو یا پروژه داشته باشد، در صورت تخصیص نابرابر منابع ممکن است سوءتفاهم پیش بیاید. | |
| موقت بودن | |
| نیاز به افراد ماهر. |
4- نمودار ماتریسی(Matrix)
این نوع نمودار ترکیبی از نمودار وظیفه‌ای و پروژه‌ای شبیه یک جدول است که در آن افراد به دو یا چند مافوق گزارش می‌دهند. یکی مدیر پروژه/محصول و یکی مدیر وظیفه‌ای. در طراحی ماتریس فعالیت‌های روی محور عمودی برحسب وظیفه گروه‌بندی می‌شوند و بر روی این الگوی عمودی یک الگوی افقی مبتنی بر تفکیک سازی برحسب پروژه یا محصول قرار می‌گیرد و افراد برای انجام کارهای مشابه می‌توانند به هم ملحق شوند. پویایی و جریان وسیع اطلاعات از ویژگی‌های مثبت و بی‌نظمی و پیچیدگی از ویژگی‌های منفی این ساختار است.
سه نوع ساختار ماتریسی چارت سازمانی وجود دارد:
الف) ساختار ماتریسی قوی: اختیارات مدیر پروژه‌ای بیشتر است و ساختار به سمت پروژه‌ای بودن گرایش دارد.
ب) ساختار ماتریسی ضعیف: اختیارات مدیر وظیفه‌ای بیشتر است و ساختار به سمت وظیفه‌ای بودن گرایش دارد.
ج) ساختار ماتریسی متعادل(بالانس): حالت تعادل وجود دارد.
- مزایا
- ارائه یک روش قابل‌قبول برای ادغام اهداف پروژه‌ای با اهداف عملیاتی.
- استفاده کارکنان از تجربه‌های یکدیگر .
- استفاده مؤثر از منابع انسانی محدود.
- جریان وسیع اطلاعات.
- پویایی.
- معایب
- نیازمند درجه بالایی از همکاری بین مدیریت عملیاتی و پروژه‌ای.
- سردرگمی کارکنان(زیرابه دو مدیر گزارش می‌دهند).
- پیچیدگی.
- جریان وسیع اطلاعات.
- پویایی.
5- نمودار افقی یا مسطح (Horizontal/Flat)
این نوع ساختار سازمانی در سازمان‌هایی بر مبنای خود مدیریتی اداره می‌شوند به کار گرفته می‌شود. دارای سلسله‌مراتب کمتری است و بیشتر در کسب‌وکارهای کوچک استفاده می‌شود اما سازمان‌های بزرگ از آن مستثنا نیستند. در این نوع ساختار تأکید بر خود مدیریتی و افزایش توانایی کارکنان در تصمیم‌گیری است.
یکی از تفکرات بنیادی در این نوع ساختار، وجود لایه‌های کم مدیریت و حذف سلسله‌مراتب و مرزهای میان بخش‌های مختلف است. درواقع در این ساختار نگاه فرآیندی تر است تا وظیفه‌ای. از دیگر ویژگی‌های این ساختار ، استفاده از تیم‌های تخصصی به‌جای افراد متخصص است.
در مقایسه با یک ساختار سلسله مراتبی، در ساختار افقی مسئول یک دپارتمان مسئولیت بیشتری نسبت به یک مدیر دارد. معروف‌ترین شرکتی که از این ساختار استفاده می‌کند، شرکت بازی‌سازی Valve است. در این شرکت کسی به شما نمی‌گوید که چه‌کاری انجام دهید اما هرکدام از کارکنان می‌توانند پروژه‌های مختلف را ببینند و هرکدام را که می‌خواهند انتخاب کنند.
| مزایا | معایب |
|---|---|
| خودمختاری و تصمیم‌گیری بدون اتکا به دیگر بخش‌ها | هرکدام از کارکنان به یک مدیر گزارش می‌دهند که باعث سردرگمی می‌شود |
| تخصصی سازی کارها | |
| ایجاد خود رهبری در یک محیط کار آزاد. |
6- نمودار بخشی(Divisional)
در این نوع ساختار، افراد با ویژگی‌های مشابه در یک دپارتمان قرار می‌گیرند. نوع تصمیم‌گیری در این سازمان‌ها غیرمتمرکز است و هر دپارتمان تجهیزات ، منابع و منابع خاص خود را داردکه روش کار مستقل‌تر را امکان‌پذیر می‌نماید تا مانند یک سازمان مستقل فعالیت نماید
اغلب، بخش‌ها بدون نیاز به تأیید دیگران سریعاً تصمیم می‌نمایند و .تقسیم‌بندی دپارتمان‌ها بر اساس محصول، منطقه‌ی جغرافیایی، مشتری و یا زمان( به‌عنوان‌مثال شیفت‌های کاری سازمان ) صورت می‌گیرد.
معمولاً شرکت‌های بزرگ از این ساختار استفاده می‌کنند.
| مزایا | معایب |
| کاهش لایه‌های مدیریتی غیرضروری. | ناکارآمدی عملیاتی در تفکیک وظایف تخصصی |
| تصمیم‌گیری سریع. | هزینه‌های اجرا بالا. |
| امکان سنجش عملکرد هر بخش. | خودمختاری بیش‌ازحد هر بخش. |
7- ساختار شبکه‌ای(Network)
این ساختار غیرمتمرکزتر و انعطاف‌پذیرتر از سایر ساختارها است به این معنی که سلسله‌مراتب کمتری در آن وجود دارد و همچنین روابط داخلی و خارجی بین مدیران و مدیران ارشد را به‌خوبی مجسم می‌کند. ساختار شبکه‌ای مبتنی بر روابط آزاد و با الهام گرفتن از ساختارهای اجتماعی است.
در ساختارهای سلسله مراتبی به علت وجود ساختاری بوروکراتیک، بیشتر تصمیم‌گیری‌ها از جانب مدیریت است که با یک اشتباه می‌تواند به تمام سازمان ضرر برساند اما در ساختار شبکه‌ای از دیگر افراد نیز کمک گرفته می‌شود.
| مزایا | معایب |
|---|---|
| کاهش اشتباهات مدیریتی. | افزایش پیچیدگی در روابط سازمانی. |
| کمک به مدیران در تصمیم‌گیری. | اختلاف در پاسخگویی و گزارش دهی کارکنان. |
| تسریع در تصمیم‌گیری‌ها. | افزایش احتمال رخداد شرایط غیرقابل‌پیش‌بینی. |
| کنترل بیشتر در سطوح سازمانی | |
| انعطاف‌پذیری. |
8- ساختار خطی(Linear)
یکی از ساده‌ترین انواع ساختار سازمانی است که در آن قدرت در بالا قرار دارد و برای هر بخش سرپرستی تعریف‌شده که بر آن بخش کنترل دارد. ساختار اداری مستقل از ویژگی‌های اصلی آن است و تصمیمات مستقل گرفته می‌شود. این ساختار گاهی حالت خشک و دیکتاتور گونه دارد و هر بخش وظایف خود را مستقل و بدون کمک انجام می‌دهد.
ساختار خطی بیشتر در شرکت‌های کوچک وجود دارد این ساختار می‌تواند به‌صورت خطی مطلق یا خطی دپارتمانی تعریف شود ساختار خطی بخشی، که با عنوان ساختار وظیفه‌ای (functional structure) معرفی می‌شود .
| مزایا | معایب |
|---|---|
| نقش‌های مدیریتی ساده و روشن است. | در صورت نبود مدیر امکان قطع روابط تجاری و عدم حرکت شرکت وجود دارد. |
| اجازه می‌دهد تصمیمات سریع بگیریم. | تمرکز قدرت و کم شدن ابتکار عمل کارکنان. |
| حفظ انضباط در میان کارکنان آسان است. |
9- نمودار مبتنی بر تیم(Team-Based)
در این ساختار تیم‌هایی وجود دارد که علاوه بر وظایف شخصی، برای رسیدن به یک هدف نیز تلاش می‌کنند. کارکنان در تیم‌هایی که پروژه‌ی مشخصی برای آن‌ها وجود دارد فعالیت می‌کنند. نظارت بر تیم‌ها کم است و یا چند تیم زیر نظر یک مدیریت فعالیت می‌کنند که نیازمند خودکنترلی بیشتر در بین کارکنان است. در این ساختار، مدیر اهداف و مایل استون(milestone) و استانداردها عملکردی را تعریف می‌نماید و اعضای تیم اجازه دارند که نحوه‌ی دستیابی به این الزامات را تعیین کنند.
در این ساختار سلسله‌مراتب کمتر و انعطاف‌پذیری بیشتر است.
| مزایا | معایب |
|---|---|
| حل سریع‌تر مشکلات به‌وسیله‌ی تیم‌ها. | بالقوه برای مناقشه است. |
| انعطاف‌پذیر و توانمند ساختن کارکنان. | برخی کارکنان برای کار تیمی مناسب نیستند. |
| کارکنان ضعف خود را پشت تیم مخفی می‌کنند. |
10- نمودار دایره‌ای
در این نوع از ساختار، سلسله‌مراتب و سطوح مختلف سازمانی به‌صورت دایره‌ای نمایش داده می‌شود. مرکز قدرت در وسط قرارگرفته و لایه‌های بعدی، نشان‌دهنده‌ی سطوح بعدی است به این معنی که همچنان سلسله‌مراتب در این نوع ساختار وجود دارد
هر چه لایه‌ای به مرکز نزدیک‌تر باشد، در سطح بالاتری قرار دارد.
رهبران و مدیرانی که در یک سازمان دایره‌ای قرار دارند، بجای ارسال دستورالعمل‌ها از طریق سلسله‌مراتب، آن‌ها را رو به بیرون می‌فرستند. ساختار دایره‌ای برای افزایش ارتباطات و جریان آزاد اطلاعات بین بخش‌های مختلف سازمان است و درحالی‌که یک ساختار سنتی بخش‌های مختلف مستقل یا نیمه‌مستقل در نظر می‌گیرد، ساختار دایره‌ای تمام این بخش‌ها را به‌عنوان جزئی از کل نشان می‌دهد.
| مزایا | معایب |
|---|---|
| ساختار مبتنی برریشه یابی مشکل و کمک به حل مسئله در سازمان. | ممکن است برای کارکنان هنگام گزارش دهی و گزارش‌گیری گیج‌کننده باشد. |
| جریان بالای اطلاعات |
با بررسی انواع چارت سازمانی ، سازمان‌ها می‌توانند ساختار سازمانی متناسب با سازمان خود را انتخاب و به‌کارگیرند در سازمان‌های ایرانی ،عموماً از ساختار سلسله مراتبی، وظیفه‌ای ، بخشی یا پروژه‌ای استفاده می‌شود.
مطلب انواع چارت سازمانی، توسط تیم پیام خرازیان گردآوری است .
انتشار مقاله با ذکر نام پیام خرازیان و آدرس سایت www.kharazian.ir و منابع بلامانع است
منابع :
پیام خرازیان 
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.