ساختار سازمانی
ساختار سازمانی یا نمودار سازمانی ، ابزاری است که در آن ساختار سلسله‌مراتب شغل‌ها و جایگاه‌های موجود در یک کسب‌وکار و روابط بین آن‌ها را به شیوه‌های مختلف نمایش می‌دهد.
امروزه هر سازمان و یا کسب‌وکاری، برای استفاده‌ی صحیح از نیروی انسانی و مدیریت مناسب آن‌ها، نیازمند یک ساختار مناسب و چارچوبی است که در آن فعالیت‌های خود را منظم و هدفمند نماید. ایجاد نظم در سازمان و دستیابی به اهداف سازمانی، تنها با ترسیم ساختار سازمانی امکان‌پذیر است.
ساختار سازمانی اطلاعات زیر را مشخص می‌نماید:
- هر جایگاه در چه رده‌ای نسبت به جایگاه دیگر قرار دارد.
- هر بخش با چه بخشی در ارتباط است.
- سرپرستی هر بخش به عهده چه کسی است.
- هر شخص نسبت به چه شخصی گزارش می‌دهد.
با تدوین ساختار سازمانی، مدیران می‌توانند برنامه‌ریزی مناسب انجام دهند، تقسیم‌کار کنند، اعضای سازمان را کنترل نموده و مراتب سازمانی و گزارش دهی و گزارش‌گیری را مشخص نمایند.
بسته به هر سازمان و شرایط موجود در آن می‌توان از هر یک از انواع ساختار سازمانی استفاده نمود که هریک مزایا و معایب منحصربه‌فرد خود رادارند.
نمودار سازمانی یکی از الزامات بخش منابع انسانی هر سازمان است که ترسیم نادرست آن باعث سردرگمی و ایجاد اخلال در روند امور اجرایی سازمان می‌شود.
تاریخچه ساختار سازمانی
ساختار سازمانی از زمان‌های بسیار قدیم که انسان‌ها شکارچی بودند و در سازمان‌های قبیله‌ای که عمدتاً سلطنتی و مذهبی بودند تا امروزه در سازمان‌های بزرگ صنعتی و خدماتی گسترش‌یافته است.
پس از جنگ داخلی ایالات‌متحده، تجارت آزاد رشد زیادی کرد و بسیاری از صاحبان کسب‌وکارها تنها به فکر تولید و فروش محصولاتشان بودند و خیلی خود را درگیر سلسله‌مراتب و جایگاه سازمانی نمی‌کردند اما بااین‌وجود، برخی کسب‌وکارهای کوچک برای استفاده‌ی مؤثرتر از نیروی انسانی و افزایش بهره‌وری و کار آیی، ساختارهای سازمانی را تنظیم کردند که کارگران در پایین این زنجیره قرار می‌گرفتند.
پس از جنگ جهانی دوم، بسیاری از شرکت‌ها کشف کردند که با ساختارهای سازمانی مسطح‌تر که از همه‌ی سطوح سازمانی ورودی دارد، کارایی افزایش می‌یابد اما برخی معتقد بودند این کار تمرکز قدرت را بر هم می‌زند. امروزه نیز بسیاری از سازمان‌ها به دنبال تعادل قدرت بین مدیران و کارکنان هستند.
یک مهندس اسکاتلندی-آمریکایی به نام دانیل مک کالوم (1878-1815) اولین ساختار سازمانی را در سال 1854 طراحی کرد و این نمودار توسط جورج هولت هنشاو ترسیم شد.
اصطلاح نمودار سازمانی در اوایل قرن بیستم به کار گرفته شد. در سال 1914 برینتون اظهار کرد: “نمودارهای سازمان به‌اندازه کافی استفاده نمی‌شوند. ازآنجاکه نمودارهای سازمانی، نمونه خوبی برای تقسیم یک بخش به اجزای آن است، تعدادی نمونه در اینجا به این امید ارائه می‌شود که ارائه نمودارهای سازمانی به شکل مناسب منجر به استفاده گسترده‌تر از آن‌ها شود ” در آن سال‌ها مهندسین صنایع نمودارهای سازمان را ترویج می‌نمودند.
در دهه 1920 ، یک بررسی نشان داد که نمودارهای سازمانی هنوز بین کسب‌وکارهای عادی متداول نبودند اما به‌تدریج راه خود را میان شرکت‌های اداری و تجاری پیدا کردند.
نمونه چارت سازمانی شرکت Tabulating Machine ، سال 1917
مزایا و معایب چارت سازمانی
مزایای ساختار سازمانی
- ساختار و سلسله‌مراتب گزارش دهی در سازمان را مشخص می‌نماید کارکنان می‌دانند که به چه کسی گزارش بدهند و هنگام بروز مشکل به چه کسی مراجعه کنند.
- به کارکنان جدید کمک می‌کند. که بدانند با چه کسی باید کار کنند و با چه کسی باید در ارتباط باشند. حتی قبل از آنکه او را ببینند.
- کمک می‌کند تا حجم کاری را مدیریت کنید. یک نمودار سازمانی که به‌خوبی طراحی‌شده است به تصویرسازی حجم و بار کاری کارکنان کمک می‌کند. این امر به‌ویژه برای مدیریت حجم کار مدیران مفید است زیرا می‌توانید ببینید که آن‌ها چه تعداد از کارکنان را اداره می‌کنند و یا چند بخش تحت پوشش آن‌ها است.
- برنامه‌ریزی را آسان‌تر می‌کند. با این کار شما می‌توانید منابع را به‌خوبی اختصاص دهید و افراد مناسب را برای انجام کارها پیدا کنید.
معایب ساختار سازمانی
- عدم نمایش کانال‌های غیررسمی. هرچند که ساختار سازمانی برای نمایش کانال‌های ارتباطی غیر رسم طراحی نشده است اما این کانال‌ها یکی از مسائل مهم و حیاتی در هر سازمان هستند که ساختار سازمانی در نمایش آن‌ها ناتوان است.
- مشکلات در به‌روزرسانی. یک نمودار سازمانی منسوخ‌شده کاربردی ندارد و لازم است به‌صورت مرتب به‌روز شود اما این کار برای سازمان‌های بزرگ ، بسیار دشوار است. ممکن است کارمندان در شرکت جابجا شده و مسئولیت جدیدی بگیرند یا شرکت را ترک نمایند
تغییرات صورت گرفته باید در چارت سازمانی اعمال شود بدین منظور باید چارت سازمانی به‌روزآوری شود که ازآنجاکه این کار زمان‌بر است از معایب این ساختارها محسوب می‌شود.
نمودار سازمانی از مفیدترین و کاربردی‌ترین ابزار برای منظم کردن روابط و گردش اطلاعات در هر سازمان است اما انتخاب نوع چارت سازمانی از انواع ساختار سازمانی و تدوین نمودار سازمانی و شرح مسئولیت‌ها و اختیارات یک بحث کلیدی است که توجه به آن از ابتدایی‌ترین مراحل تشکیل یک سازمان است.
مطلب ساختار سازمانی، توسط پیام خرازیان گردآوری شده است .
انتشار مطلب با ذکر نام پیام خرازیان و آدرس سایت www.kharazian.ir بلامانع است
منابع :
پیام خرازیان 
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.