شناسایی و ردیابی محصول ایزو 9001

شناسایی و ردیابی محصول در استانداردهای مدیریتی ازجمله استاندارد ایزو 9001 و استاندارد ملی محصول برای محصولات و خدمات الزام شده است.
سازمان‌هایی که استانداردهای مدیریت یا استاندارد محصول را استقرار داده‌اند باید الزامات مرتبط با شناسایی و ردیابی محصول را طرحریزی و اجراء نمایند.

شناسایی و ردیابی محصول

الزامات استانداردهای مدیریتی

• بند 7–5–3 شناسایی و ردیابی محصول در استاندارد ISO 9001:2008
• بند 8–5–2 شناسایی و ردیابی محصول در استاندارد ISO 9001:2015

شناسایی و ردیابی محصول در استانداردهای مدیریتی بر موضوعات ردیابی محصول چنانچه الزام باشد، وضعیت محصول ازنظر الزامات پایش و اندازه‌گیری و شناسایی محصول در تمام مراحل تحقق محصول تأکید می‌نماید در ادامه این موضوعات تشریح می‌شود.

ردیابی محصول

در بسیاری از موارد، ازجمله برای جلوگیری از مخلوط شدن غیرعمدی محصولات، ایجاد سوابق، مطابقت دادن محصولات با مدرکی که آنها را تشریح می‌کند و نهایتاً آنچه که بر اساس همه فعالیت‌های افراد است، یعنی ایجاد ارتباط و شناسه محصول نقش اصلی را ایفا می‌نماید.

بدون بهره‌گیری از کد، شماهر، برچسب، اسم و شکل‌های دیگر شنتاسایی محصول یا خدمات امکان‌پذیر نمی‌باشد
قابلیت ردیابی محصول به‌قصد ایجاد امکان دنبال کردن یک مورد در طول فرآیند مطرح می‌شود که ممکن است به نقطه‌ای پیش یا پس‌ازآن مورد، در خط سیر آن منجر شود. برای رسیدن به علل ریشه‌ای بروز مسائل، نیاز به ردیابی وجود دارداگر سوابقی که تاریخچه محصول را بیان می‌کند در دست نباشد، تکرار وقوع آنچه بر محصول گذشته، اجتناب‌ناپذیر است.

قابلیت ردیابی، کلید اقدام اصلاحی است هرچند استاندارد آن را تنها در صورت الزام بودن ( الزام از طرف مشتری، الزام قانونی یا خود سازمان)، ضروری می‌داند. ارزیابان جهت تعیین مطابقت با استاندارد، رد آن را در زنجیرهای از ممیزی جستجو می‌کنند. این روش ممیزی، تنها با استفاده از اصول ردیابی امکان‌پذیر است.

قابلیت ردیابی محصول، با کدگذاری اقلام و ثبت همان کد در سوابق ذیربط ایجاد می‌شود، به‌نحوی‌که بتوان در هر زمان از عمر آن کالا یا خدمت و با استناد به سوابق، آن را تعقیب کرد. در این جستجو اگر کالا یا خدمت موردنظر از کنترل شما خارج شود، زنجیره ان به سهولت گم خواهد شد.

به عنوان مثال اگر دستگاهی را به سازمانی امانت دهید که پس از مدتی آن را باز پس دهند، در صورتی که سابقه‌ای که گواهی کند با آنچه کرده‌اند ارائه نشود، هیچ اطمینانی از این‌که دستگاه باز پس داده‌شده ودر واقع همان است که امانت‌داده بودید، در میان نخواهد بود، مگر این‌که دستگاه موردنظر از برخی از ویژگی‌های قابل‌تشخیص، برخوردار باشد. جایی که عملیات انجام‌شده برویان دستگاه گواهی نشده باشد تاریخچه بازرسی آن فاقد اعتبار خواهد بود. قابلیت ردیابی تنها زمانی مفید است که زنجیره ان کامل باشد چون کامل نگه‌داشتن زنجیره ممکن است هزینه‌بر باشد، سیستم ردیابی باید به‌دقت سبک و سنگین شود تا مقرون به‌صرفه باشد. نگهداری یک سیستم ردیابی پیچیده برای چیزی که یکبار در عمر آن اتفاق می‌افتد که بدان نیاز پیدا کنید اهمیت کمی دارد، مگر این‌که بقاء جامعه یا بقاء شما، به ان بستگی داشته باشد.

ممکن است دستورالعمل یا روش اجرایی جداگانه‌ای جهت برآورده سازی این الزامات توسط سازمان مدون شود.

ردیابی محصول می‌تواند از طریق روش‌های زیر صورت گیرد:

• ردیابی محصولات سفارشی از طریق شماره سفارش یا پروژه صورت می‌گیرد
• ردیابی محصولات با تولید پیوسته از طریق شماره بچ یا Lot No باکارت همراه یا کارت ردیابی و ثبت سوابق تولید و کنترل کیفی در کارت انجام می‌شود.
• ردیابی از طریق شماره بارکد
• و…

مثال: در تولید قطعات پلاستیکی در فرآیند تزریق، ردیابی از طریق سال و ماه تولید صورت می‌گیرد بدین‌صورت که ماه، سال و حتی هفته تولید درمحل مشخص‌شده روی قالب با سنبه، علامت زده می شودو سال، ماه و هفته تولید در قسمت داخل قطعات تولیدی در زمان فرآیند تزریق حک می می‌شود.

شناسایی محصول

استاندارد ایزو 9001، به شناسایی محصول در موارد مقتضی اشاره نموده است، در صورتی که محصولات آنقدر متفاوت هستند که احتمال مخلوط شدن سهوی آن نباشد، نیازی به شناسایی محصول نیست.
به‌هرحال بهتر است محصول شامل مواداولیه در انبار، محصول نیمه ساخته و محصول نهایی بانام یا کد از طریق برچسب یا کارتی شناسایی شود.
درصورتی‌که اموال مشتری در فرآیند تحقق محصول بکارگرفته یم شود شناسایی اموال مشتری الزام می‌باشد.

وضعیت پایش و اندازه‌گیری محصول

این الزام استاندارد ایزو 9001، قابلیت تمیز دادن محصول منطبق از محصول نامنطبق و وضعیت تصدیق را فراهم می‌نماید
شناسایی وضعیت پایش و اندازه‌گیری محصول از روش‌های مختلف زیر می‌تواند انجام شود:

•  استفاده از برچسب یا پا پلاک‌های رنگی نظیر برچسب در انتظار بازرسی، محصول تأیید شده، ضایعات، اجازه ارفاقی و…
• تعیین وضعیت پایش و اندازه‌گیری محصول با امضاء یا مهر مجاز بر وی فرم‌های مشخص‌شده.
• استفاده از مهرهای خاص یا بارکد بجای امضاء و درج برروی فرم‌ها یا محموله

مثال: در نمایندگی مجاز خودرو که سیستم مدیریت کیفیت ایزو 9001 استقراریافته است وضعیت پایش اندازه‌گیری محصول از طریق هرم‌ها یا کلاهک‌های رنگی صورت می‌گیرد

مطلب شناسایی و ردیابی محصول توسط مهندس پیام خرازیان تهیه‌شده است.
انتشار مطلب با ذکر نام نویسنده پیام خرازیان و آدرس سایت www.kharazian.ir بلامانع می‌باشد.